Türkiye Müfettişliklerin Kurulması ve Trakya Umumi Müfettişliği Atatürk Araştırma Merkezi

Türkiye Müfettişliklerin Kurulması ve Trakya Umumi Müfettişliği Atatürk Araştırma Merkezi

Türkiye'de 1927-1935 yılları arasında vilayetler üstü bölgesel bir idari teşkilat olarak dört umumi müfettişlik kurulmuştur. Uygulamaya konan ilk umumi müfettişlik 1927 yılında merkezi Diyarbakır olmak üzere kurulan I.Umumi Müfettişliktir. Ardından 1934 yılında Trakya bölgesinde görev yapmak üzere II. (Trakya) Umumi Müfettişlik kurulmuş; Bunu 1935 yılında merkezi Erzurum olan III. ve aynı yıl merkezi Tunceli olan IV. Umumi Müfettişliklerin kuruluşu izlenmiştir. Müfettişlikler 1947 yılına kadar çalışmalarını sürdürmüştür. 1947 yılında işlevsiz hale getirilmişlerdir ve 1952 yılında ise Demokrat Parti hükümeti umumi müfettişlikler hakkındaki yasayı yürürlükten kaldırmış ve böylece teşkilat hukuken de sona erdirilmiştir. Bu bakımdan umumi müfettiişlikler Cumhuriyet Türkiyesinde "Tek Parti Dönemi"nde kurulan ve fiilen bu dönem boyunca görev yapan kurumlardır.

Umumi Müfettişlik Teşkilatının Cumhuriyet döenmi idare mekanizması içinde son derece önemli bir yeri vardır. Teşkilat merkezi yönetimin taşradaki örgütlenmesini tamamlayan bir özelliğe sahiptir. Müfettişliğin vilayetler üstü bir makam olması, umumi müfettişin son derece geniş yetkilere sahip bulunması hatta Başbakanla dahi doğrudan yazışma yapabilmesi Umumi Müfettişlik Teşkilatının sıradan bir kurum olmadığını ortaya koymaktadır. Umumi müfettişlikler sıradan sıradan kurumlar olmadığı gibi müfettişliklerin kuruldupğu bölgeler de sıradan bölgeler değildir. Nitekim kurulan dört umumi müfettişlikten üçü çeşitli isyanlara sahne olan Doğu illerinde bir tanesi, ise Avrupa sınırımızı oluşturan Trakya bölgesinde kurulmuştur.

Umumi müfettişlikler konusundaki temel soru şudur: Cumhuriyet yöneticileri umumi müfettişlikler gibi olağanüstü bölgesel bir idari teşkilata niçin gerek duymuşlardır? Bu teşkilatın idari ve siyasi sistemindeki yeri nedir ve ne tür bir işlevi yerine getirmiştir? Teşkilat niçin kaldırılmıştır?

"Türkiye'de Umumi Müfettişliklerin Kurulması ve Trakya Umumi Müfettişliği" isimli çalışmada bu sorulara yanıt aranmış: Umumi Müfettişlik Teşkilatının çalışmaları Trakya Umumi Müfettişliği üzerinde kapsamlı şeklide irdelenerek teşkilatın işlevi somut bir şekilde ortaya konmaya çalışılmıştır.