Seri Muhakeme Usulü ve Ceza Pazarlığı Sinem Kızılbuğa Adalet Yayınevi

Seri Muhakeme Usulü ve Ceza Pazarlığı Sinem Kızılbuğa Adalet Yayınevi

Günümüz ceza yargılaması ve hukuk sistemi, eski hukuk anlayışı ve düzenlemelere oranla cezalandırıcı adalet sisteminden onarıcı adalet sistemine doğru evrim geçirmektedir. Bu nedenle yeni yöntemler ve onarıcı adalet için araçlar üretilmeye ve diğer hukuk sistemlerinden uyarlama yapılmaya çalışılarak sistemin düzenlenmesi sağlanmaya çalışılmaktadır. Yalnızca failin ıslahına yönelmiş bakış açısının yeterli olmadığı anlaşılmış ve toplumdaki iyileşme ve kişilerin dikkate alınma arzusunun ihmalinin onarılması güç yaralar açtığı ortaya çıkmıştır. Mağdurun uğradığı zararın da dikkate alınması ve faile uygulanacak ceza ve uygulanış şeklinin de bu doğrultuda belirlenmesi hususu öne çıkmaya başlamıştır. Bu amaçla yıllar içinde hukuk uyuşmazlıklarında arabuluculuk, etkin pişmanlık, ön ödeme, uzlaştırmacılık vb. yöntemler ortaya çıkmış ve uygulanmaya başlanmıştır. Bu alandaki son ve en yeni gelişme kuşkusuz Seri Muhakeme Usulüdür.

Seri Muhakeme Usulü Adalet Bakanlığı'nın alternatif çözümler dairesi tarafından 'Kanunda açıkça düzenlenen suçlarla sınırlı olarak yine kanunla belirtilen koşullarda uygulanabilecek istisnai bir muhakeme yöntemi' olarak tanımlanmıştır.

Seri muhakeme usulünün Amerikan Hukukunda yer alan ve soruşturma aşamasında savcı ile şüpheli arasında yapılan görüşmelerin orijini olan ‘plea bargaining (ceza pazarlığı)’ sisteminden ilham alınarak geliştirildiği ve kökenin bu sistem olduğu söylenebilir. Bu tezin geri kalanında Amerikan hukukundaki ceza pazarlığı kurumu için doktrinde de kullanılan ve tarafımızca da kullanılması uygun görülen ‘ceza pazarlığı’ terimi kullanılacaktır.

Teknik olarak ülkemizde getirilen bu usulde, bir muhakeme yürütüldüğünden bahsedilemez. Muhakeme için gerekli olan aşamalar bu usulde yer almaz. Onun yerine hızlandırılmış bir yargılama yapıldığını ve yargılamanın hızlı olması sebebiyle de şüpheliye bazı indirim hakları tanındığı söylenebilir. Nitekim daha sonra inceleyeceğimiz maddenin gerekçesinde bu husus ‘Belirli önem derecesinin altındaki suçlarda muhakeme sürecinin formalitelerden arındırılmasını ve kısaltılmasını, işlenen suçlara kısa süre içinde etkili ve orantılı bir karşılık verilerek bozulan kamu düzeninin yeniden sağlanması amaçlanmıştır.’ şeklinde belirtilmiştir.

Her ne kadar bu usul hukukumuzda pazarlık adıyla yer almasa ve uygulamada henüz bir temel yerleştirilememiş olsa da ortaya çıkması ve benimsenmesinde en etkili model Amerikan modeli olan ceza pazarlığıdır. Bu modeli temel alan savcı-sanık pazarlığı ya da ceza pazarlığı, ceza hukuk sistemlerinde değişiklik yapan İtalya gibi Avrupa ülkelerinden Hindistan gibi Asya ülkelerine kadar pek çok ülke tarafından değerlendirilmiş ve bazı değişikliklerle uygulamaya sokulmuştur.2 Hukuk sistemimizde bu usulün düzenlenmesindeki sebeplerden birisi kanun gerekçesinde ceza muhakemesini hızlandırmak ve muhakeme sürecini kısaltmak olarak gösterilmiştir.3 Seri Muhakeme Usulünün düzenlenme gerekçesi de bir nevi sistemin hızlı işletilmek istenmesidir.