Özelleştirme Savaş Yayınları

Özelleştirme Savaş Yayınları

Liberalizm, toplumda özgürlük ve serbestligin uygulanmasini benimseyen siyasal ve ekonomik görüs, diger bir ifade ile kisisel hak ve özgürlüklerin korunmasi amaciyla devletin sinirlandirilmasini isteyen bir ideoloji olarak tanimlanabilir. Liberalizm, serbest piyasa ekonomisinin kosullarini olusturma, koruma ve gelistirme amaci gütmektedir.

1929 ekonomik buhrani öncesinde uygulanmakta olan klasik liberalizm uygulamalari, buhranla birlikte sona ermis ve Keynezyen anlayis çerçevesinde devlet fiili olarak hayatin hemen hemen her alaninda yer almistir. 1974’lerde çikan yeni krizle birlikte de günümüzde yaygin olarak uygulanan neo-liberal anlayis hizla bütün dünyada uygulanmaya baslamistir. Bu dogrultuda dünyada kamu yönetimi yapilarinda ve kamu hizmeti anlayisinda bir degisim olmustur. Kamu yönetimi yapisal olarak küçülmeye, kamu hizmetlerinin görülmesi ise çogunlukla özel kesime devredilmeye baslanmistir. Özetle, neo-liberal politikalarin uygulanmasinin bir sonucu olarak özellestirme gündeme gelmis, az ya da çok hemen hemen her yönetim tarafindan uygulanmistir.

Türkiye de dünyadaki bu degisim sürecinden etkilenmis ve özellikle 1980’lerden bu yana bütün iktidarlar az ya da çok özellestirme uygulamalarini sürdürmüslerdir. Türkiye’de özellestirme uygulamalari hem merkezi yönetim ve hem de yerel yönetimler tarafindan yogun bir sekilde uygulanmaktadir.
 
            Özellestirme; kamuya ait mal ve hizmetlerin kismen veya tamamen özel kesime devredilmesi olarak tanimlanabilir. Yapilan bu genel tanima binaen, ülkelerin hukuki yapilari ve yönetim biçimlerindeki farkliliklar, özellestirmenin farkli bilim dallariyla iliskilendirilmesi, özellestirmeye yönelik ideolojik yaklasimlar gibi nedenlerle kavramin genel ve ortak taniminin yapilmasi güçlesmektedir.
           
           Dünyada özellestirme akiminin, özellikle Ingiltere ve ABD’de liberal paradigmayi benimseyen düsüncelere sahip yöneticilerin iktidara gelmeleriyle yayildigi söylenebilir.
           IMF ve Dünya Bankasi gibi kuruluslar, az gelismis ülkelerdeki ekonomik krizlerin nedeni olarak kamu harcamalarini görmektedirler. Bu baglamda, bu ülkelerdeki kamu harcamalarini azaltmak maksadiyla birtakim önlemler almakta ve önerilerde bulunmaktadirlar. Örnegin, az gelismis ülkelerin kredi talepleri halinde, kamu harcamalarinin kisilmasini ve mal ve hizmetlerin özel kesime devrini sart kosmaktadirlar. Bu uygulamalar hem merkezi yönetimler ve hem de yerel yönetimler düzeyinde sürdürülmektedir.
 
           Özellestirmeyi sadece tek bir nedene baglamak mümkün degildir. Özellestirmenin, siyasi, ekonomik ve idari birden fazla nedeni söz konusudur. Bunlarin yaninda yerel hizmetlerin özellestirilmesine yönelik birtakim farkli nedenler de sayilabilir. Bunlar arasinda; yerel yönetimlerin finansman sikintisi, hizmetleri özel kesimden daha pahaliya mal etmeleri, uzman personel istihdam problemleri gibi nedenler yer almaktadir.

          Dünyada özellestirmeye yönelik lehte ve aleyhte birtakim argümanlar ileri sürülmektedir. Özellestirme lehinde ileri sürülen argümanlar kisaca söyle siralanabilir: Özellestirme sonucunda kaynak tasarrufu saglamak, hizmeti yapmakla yükümlü idarenin mali ve idari yükünün azalmasi, yatirim ve hizmet sunumunda politik baskilardan kurtulma, kamu zararlarinin ortadan kaldirilmasi ve rekabetin artmasi.

           Özellestirme karsitlarinin ileri sürdügü argümanlardan bazilari ise su sekilde siralanabilir: Özel sektör daha az güvenilir hizmet sunumunda bulunur. Kamu yarari yerine önceligi kârina verir. Özel kesimin hizmet maliyetlerindeki düsüklük çalisanlarin ücretlerinin kisilmasindan kaynaklanmaktadir. Özel kesim kamuya oranla daha az eleman çalistiracagindan issizlik artar, özellikle tekel konumundaki hizmetler özele devredilince özel tekel söz konusu olur.
 
          Dünya uygulamasinda örnek olarak ele alinan ABD, Ingiltere, Fransa ve Macaristan’da neo-liberal anlayisin bir sonucu olarak, yerel hizmetlerin özellestirilmesi uygulamalarinin bazi olumsuzluklara ragmen genelde olumlu sonuçlar verdigi ve bu ülkelerde özellestirme uygulamalarinin devam ettigi söylenebilir.

          Yerel yönetimlerle ilgili olarak, Türkiye’de gerek 5393 sayili Belediye Kanunu ve gerekse 5216 sayili Büyüksehir Belediye Kanunu ve diger kanunlarda belediyelerin görevleri arasinda yer alan hizmetlerin, özel kesime devredilmesi hususunda herhangi bir engelin olmadigi, hatta uygulamada Türkiye’de birçok belediyenin çogu hizmetlerin yürütülmesini özellestirdigi bilinmektedir.

          Türkiye’de belediyeler, hizmetleri büyük oranda özel kesime devretmekle birlikte, Belediye Iktisadi Tesebbüslerini özellestirmeye pek sicak bakmadiklari görülmektedir. Belediye Iktisadi Tesebbüslerinin Özellestirilmemesinin sebepleri arasinda; hizmetlerin özellestirilmesinde bu kuruluslarin adeta bir güvence olarak kabul edilmelerinin yaninda, bu kuruluslarin eleman istihdaminda merkezi sisteme dahil olmamasi, buralarin bir istihdam kapisi olarak görülmesinden de kaynaklandigi anlasilmaktadir. Bazi aksakliklarina ragmen, Türkiye’de belediyelerde hizmetlerin özellestirilmesi uygulamalarinin devam ettigi ve hizmet sunumunun özel kesime devri hususunda, belediye çalisanlari (yönetici kadro) ve yerel halkta olumsuz bir kanaat olusturmadigi söylenebilir.
          
          Bu çalismada öncelikle, Neo-Liberalizm, Neo-Liberalizmin Kamu Hizmeti üzerindeki etkisi ve Özellestirme irdelenmistir. Daha sonra, bu gelismelerin bir sonucu olarak, Türkiye’de belediye hizmetlerinin özel kesime devri hizmetlerin özellestirilmesinde uygulanan hukuksal süreç ve özellestirme yöntemlerine yer verilmistir. Çalismanin konuyla ilgilenenlere yararli olmasini dilerim.