Merkez ve Taşra Teşkilatlarıyla Dahiliye Nezareti (1836-1922) (Ciltli) Türk İdari Araştırmaları Vakfı

Osmanlı Devleti`nin uzun hükümranlık döneminin en hareketli zaman dilimi, 19. yüzyıldır. Nitekim özellikle 3. Selim`le başlayan bu hareketlilik Osmanlı Devleti`nin yıkılışına kadar artarak devam etmiştir. Bu hareketliliği, özellikle kurumlar açısından daha yakından görmekteyiz. Nitekim 2. Mahmud, 1836`da yayınladığı bir Hatt-ı hümayunla SadaretKethüdalığı`nın &`;Umur-ı Mülkiye Nezâreti”ne tahvil edildiğini ilan etti. Bu nezaretin nazırlığına da o dönemde Sadaret Kethüdası olan Mehmed Said Pertev Efendi tayin edildi ve bu zat nezaretin ilk nazırı oldu. Mehmed Said Pertev Efendi`nin Nazırlık`tan azledilmesi üzerine Umur-u Mülkiye NezâretiNazırlığı`na Akif Paşa tayin edildi. Akif Paşa`nın teklifiyle Umur-ı Mülkiye Nezâreti adı kısa süre sonra yani 1837`de bu kez &`;DâhiliyeNezâreti”ne tahvil edildi. Ancak 1838`de Dâhiliye Nezâreti bu kez Sadaretle birleştirildi. Nihayet Sultan Abdülmecid`in (öl. 1861) tahta geçmesiyle de Dâhiliye Nezâreti 1839`da tamamen kaldırılarak görevleri Sadaret Müsteşarlığına devredildi. Bundan sonra Dâhiliye Nezâreti ikinci kez 1869`da kuruldu. Dâhiliye Nezâreti`nin bu ikinci kuruluşu 1871`e dek varlığını sürdürdü. 1871`de Dâhiliye Nezâreti kurumsal olarak tekrar inkıta`a uğradı ve 1871-1877 yılları arasındaki altı yıllık süreçte de faaliyetini Sadaret`e bağlanarak sürdürdü. Nihayet üçüncü kez Dâhiliye Nezâreti tekrar müstakil olarak 1877`de kuruldu ve bu kez Dâhiliye Nezâreti, Osmanlı Devleti`nin yıkılışına kadar hiçbir kesintiye uğramadan varlığını sürekli güçlendirerek korudu.

Bu çalışma DâhiliyeNezâreti`ni bütün bağlı kurumlarıyla beraber 1836`dan başlayarak Osmanlı Devleti`nin yıkılışına kadar devam eden süreçteki konumunu, alt kurumlarını ve bu kurumların kronolojik gelişmelerini ve işleyişlerini gösteren durumlarını Osmanlı Arşivi`ndeki Nizamat Defterleri ve Düsturlarda (1.-2. Tertib), Takvim-i Vekayi`de geçen nizamname, talimatname, kanun ve irade-i seniyyelere göre ele almaktadır. Özellikle Dâhiliye Nezâreti`ne bağlı kalemlerin (Nezarete bağlı kurumların) gelişimi ise Devlet Salnameleri`ne göre yıl yıl gösterilmektedir. Ayrıca Dâhiliye Nezâreti`nin var olduğu dönemde yapılan mülki idare sistemine ilişkin düzenlemeler de incelenmektedir.