Kenzül Esrar (Sırlar Hazinesi) Dini Nasihatler Hikayeler Peygamber Kıssaları Halime Çavuşoğlu Fenomen Yayıncılık

Kenzül Esrar (Sırlar Hazinesi) Dini Nasihatler Hikayeler Peygamber Kıssaları Halime Çavuşoğlu Fenomen Yayıncılık

XIII. yüzyıldan XV. yüzyılın sonuna kadar devam eden hatta etkilerini sonraki yüzyıllarda da hissetiren Eski Anadolu
Türkçesi döneminde telif veya tercüme olarak pek çok eser yazılmıştır. Bu dönemde okuyanı eğitmek ve İslamiyet’in
kurallarını öğretmek maksatlı yazılan dinî, tasavvufî, ahlakî ve didaktik içerikli metinlerin yanı sıra çoğunlukla İslam
tarihleri, siyerler, peygamberlerin hayatlarını anlatan kısas-ı enbiyalar, menkıbevî nitelikli eserler, dinî-destani içerikli
metinler kaleme alınmıştır. Çoğunlukla manzum olmakla beraber, mensur, manzum-mensur karışık olmak üzere yazılan
bu eserler, Türk dilinin tarihi gelişimini izlemek açısından temel vesikalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sahada yapılan
bütün çalışmalar da aslında dil ve kültürümüzün önemli bir aşaması olan bu dönemin aydınlatılmasında büyük önem arz
etmektedir.
Türk dilinin gelişim sahası içerisinde Eski Anadolu Türkçesiyle kaleme alınmış eserlerden iki tanesi de bu çalışmaya
konu olmuştur. Müellifi meçhul bu iki eser aynı yazma eserin içerisinde bulunan mensur bir nasihat ve mev’ize kitabı olan
“Kenzü’l-Esrâr” ve muhtasar bir kısas-ı enbiyâ olan “Dînî Mev’ize ve Hikâyeler” başlıklı eserlerdir. Muhteva, dil ve üslup
özellikleri ve yazma eserin başında bulunan kayıt dikkate alındığında bu eserlerin telif tarihinin XV. yüzyıl olduğu
düşünülmektedir. Kenzü’l-Esrâr, edebiyatımızda XIII. yüzyıldan itibaren bir artış gösteren ama temeli çok eskilere dayanan
nasihat-nâme ve bu bağlamda vaaz üslubunu da içerisinde barındıran bir mevize kitabıdır. Dil ve üslup açısından Eski
Anadolu Türkçesinin güzel bir örneği olan eser muhteva açısından da oldukça dikkat çekici özellikleri haizdir. İçerisinde İslam dininin kurallarına yönelik bilgilerin, ahlakî yönlendirme ve değerlendirmelerin bulunduğu eser, öğretici, yol

gösterici ve telkin edici bir üslupla kaleme alındığı için ayet ve hadislerden, kıssalardan, menkıbe ve rivayetlerden
beslenerek okuyucusunun/dinleyicisinin zihninde daha etkileyici ve kalıcı olmayı hedeflemiştir. Karşılıklı konuşma
üslubunun sıklıkla kullanıldığı bu eser, oldukça canlı ve dikkat çekici tasvir ve tahlillerle doludur.
Çalışmaya konu olan Dînî Mev’ize ve Hikâyeler başlıklı diğer eserde ise Hz. Adem’den Hz. Nuh’a kadar peygamber
kıssaları anlatılmaktadır.
Kısas-ı enbiyâ metinlerinin giriş kısmında bulunan kâinatın yaratılışına dair rivayetlere bu metinde de yer verilmiş
ve kıssaların ibret verici yönleri dönemin Türkçesiyle samimi bir üslupla aktarılmıştır.
Genel özellikleriyle tanıtılan bu eserlerin neşri, muhtevası, dil ve üslup incelemesi üzerine temellenen bu çalışma iki
ana bölümden meydana gelmektedir.
Çalışmanın birinci bölümü üç temel başlıktan oluşmaktadır:
1. Kenzü’l-Esrâr
2. Dînî Mev’ize ve Hikâyeler
3. Dil ve Anlatım
Birinci başlık altında Kenzü’l-Esrâr, nüsha özellikleri ve muhteva açısından incelenmiştir. Eserde işlenen temalar
tespit edilerek temalar üzerine anlatılan kıssa, hikâye ve menkıbelerin özetlerine de kısaca yer verilmiştir. Bu başlık altında
eserin nasihat-nâme olarak da değerlendirmesi yapılmış ve nasihat üslubuna dair tespitlere ve metin örneklerine yer
verilmiştir.
İkinci başlık altında Dînî Mev’ize ve Hikâyeler başlıklı eserin nüsha ve muhteva özellikleri üzerinde durulmuştur.
Eserin kısas-ı enbiyâ tarzında yazılmış ve peygamber kıssalarını içerisinde ihtiva eden eserlerle benzer ve farklı yönlerini
tespit edebilmek için Envâru’l-Âşıkîn ve Sâlebî’nin Kısas-ı Enbiyâ tercümesi ile eser arasında karşılaştırmalı okuma
yapılmıştır.
Üçüncü başlık altında her iki eserin dil ve üslup özellikleri üzerinde durulmuş, eserlerde yer alan atasözleri, deyimler,
ikilemeler, tasvirî fiiller, ayet ve hadis iktibasları metin örnekleriyle beraber gösterilmeye çalışılmıştır.
Çalışmanın ikinci bölümünde ise eserlerin transkripsiyonlu metinlerine yer verilmiştir. Bölüm başında çeviri yazıda
dikkat edilen hususiyetler maddeler hâlinde açıklanmıştır. Tarskripsiyonlu metnin akabinde ise şahıs, eser, yer isimlerini
kapsayan bir dizin bulunmaktadır. Çalışmanın sonunda her iki eserin tıpkıbasımına da yer verilmiştir.