Doğuya Hakim Olmak Süleyman Polat Selenge Yayınları

Doğuya Hakim Olmak Süleyman Polat Selenge Yayınları

Osmanlı Devleti’nin büyümesinin yavaşladığı ve en geniş sınırlara ulaştığı XVII. yüzyıldan itibaren en önemli siyasî sorunu, hâkim olduğu sınırları korumaktı. Özellikle merkezden uzak Basra gibi eyaletler zaman mefhumundan bağımsız periyodik sorunlar doğuruyordu ve bu yerler sınırların korunması kapsamında Osmanlı Devleti’ni en çok uğraştıran bölgelerdi. Tarih boyunca bölgeye hâkim olan siyasî erkler için Basra, Bağdat’tan ayrı düşünülemeyecek bir konumdaydı. Nitekim Basra Körfezi’nden gelebilecek denizaşırı bir tehdit Bağdat’ı sıkıntıya sokabileceği gibi, Basra çevresinde bulunan yerel kabilelerin varlığı da Bağdat ve havalisi için sorunlar oluşturmaktaydı. Dahası Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz ve Hint Okyanusu merkezli geliştirdiği siyasette Basra’nın ayrı bir önemi de mevcuttu. Bu doğrultuda akla birtakım sorular gelmektedir. Osmanlı Devleti için bu bölgeyi elde tutmanın ne gibi faydaları vardı? Bu bölgeyi elde tutamak için yapılan harcama bölgeden sağlanabiliyor muydu? Ya da Basra ve çevresinin Osmanlı hazinesine doğrudan ne gibi katkısı vardı? Daha da önemlisi Osmanlı Devleti bölgeyi savunmak ve elde tutmak için hangi kaynakları kullanmıştı?
Süleyman Polat, Doğu’ya Hâkim Olmak -1701 Basra Seferi ve Osmanlı Devleti’nin Bölgeyi Kontrol Çabaları- başlıklı çalışmasında, bu soruları cevaplayarak Osmanlı Devleti’nin bölgeyi kontrol etme çabalarına odaklanıyor. 1701 Basra Seferi’nin merkeze alındığı çalışmada yalnızca sefer organizasyonu ele alınmamış, daha geniş bir açıdan konu incelenerek Osmanlı Devleti’nin bölgedeki hâkimiyetini sürdürmek için sefer sürecinde planladığı ve hayata geçirdiği projeleri de ayrıntılarıyla ortaya konmuştur. Osmanlı Devleti’nin Bağdat-Basra bölgesini kontrol etmek için kullandığı kaynaklar ve bu kaynakları hangi merkezlerden sevk edildiği üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede, birinci bölümde Bağdat ve Basra’nın yanında bölgeyi kontrol etmekte önemli bir yer işgal eden Birecik’in Osmanlı hâkimiyetine girmesi ve Bağdat ile Basra’ya düzenlenen seferlerdeki rolü ele alınmıştır. İkinci bölümde, 1701 Basra Seferi’nin nedenlerinden bahsedilmiş, ardından Birecik merkezli yürütülen büyük bir gemi inşa projesi ayrıntılarıyla anlatılmıştır. Üçüncü bölümde, ilk olarak Basra Seferi’nin organizasyonu, bu doğrultuda sınır kalelerinin tahkimi ve operasyonun malî yapısına yer verilmiştir. Ardından sefer sonrasında bölgeyi Osmanlı kontrolünde tutacak bir başka proje olan Fırat Nehri’nin eski mecrasına kavuşturulması için girişilen kanal açma ve set çekme sürecinin Birecik merkezli hazırlığı ele alınmıştır.