Afgan Türkistanında Rus İngiliz Rekabeti Afgan Sınır Komisyonundan Mektuplar Selenge Yayınları

Afgan Türkistanında Rus İngiliz Rekabeti Afgan Sınır Komisyonundan Mektuplar Selenge Yayınları

İngiliz Hindistanı ordusunda asker ve diplomatik görevli olarak bulunan Albay Charles Edward Yate, 1884 - 1886 yıllarında Afgan Sınır Komisyonu'nda görev almış, 1888 yılı sonunda sınırın nihai olarak tespit edildiği ortak komisyonda da önemli bir yer işgal etmiştir. 1885 yılının Mart ayında patlak veren ve Pençdeh Krizi olarak adlandırılan Afgan - Rus çatışmasında bölgede bulunan İngiliz komisyon üyelerinden biri olarak, kendisini küresel bir İngiliz - Rus savaşına evrilebilecek bir krizin ortasında bulmuştur. Rusların 1865 sonrası Türkistan'daki hızlı ilerleyişi, İngilizleri Afganistan ve Hindistan'daki çıkarları dolayısı ile tedirgin etmiş ve 1869 yılında iki ülke bölgedeki nüfuz alanlarını tespit etmek üzere müzakereye başlamıştı. Ancak bu görüşmeler bir saha çalışmasına dayanmıyordu ve anlaşma için atıf yapılmış kimi yerlerin tespiti daha sonra ele alınacaktı. Ayrıca Kuzeybatı Afganistan'daki sınıra dair ifadelerin çoğu da iki ülkenin farklı tanımladığı, bazen de sadece harita üzerinde var olan yer adlarına isnat ediyordu. Buna karşılık Ruslar 1869 yılında Hazar kıyısında üs kurdular. 1873 yılında Hive'yi işgal ettiler. 1878'den itibaren de Hazar’ın doğusundaki Türkmen topraklarına yöneldiler. 1879 yılında I. Göktepe Savaşı'nda Türkmenler tarafından yenildilerse de sonraki yılın sonunda Göktepe ve Aşkabat'ı ele geçirdiler. Merv Tekeleri, 1884 yılı Şubat ayında Merv'i Ruslara teslim etti. Sonraki yıl Pençdeh de Ruslar tarafından işgal edildi. Gelişmeler karşısında pozisyon almakta zorlanan İngilizler artık daha faal olma zorunluluğu duyuyorlardı zira Ruslar, artık Rus - Afgan sınırının belirgin olmayan bölgesinin eşiğindeydi ve ilerleme azimlerinden de hiçbir şey eksilmemişti. Bu eser, olayların Pençdeh Krizi sonrasındaki kısmı ve sınırın tespiti çalışmalarını anlatmaktadır. Charles Yate'in eserini oluşturan mektuplar, Pençdeh Krizi’nden hemen sonra, Temmuz 1885 tarihinde başlıyor ve 1888 yılında nihai protokolün imzalanmasıyla sona eriyor. Dönemin siyasî ve askerî ilişkilerine dair verdiği bilgilerin dışında,  Yate’in bölgenin mimarisine, ticaretine, folkloruna, antropolojisine ve iklimine dair sunduğu çarpıcı detaylar Afgan Türkistanı’nda Rus – İngiliz Rekabeti kitabını paha biçilmez bir kıymete kavuşturuyor. Türkmenler üzerine yaptığı araştırmalarla tanınan ve bölgeyi yakından tanıyan Dr. Resul Şahsi’nin notlarla birlikte çevirdiği çalışma, bölgeyi yakından tanımak isteyenler için bir kılavuz vazifesi görecek.