Adana İtidal Gazetesi (5 Eylül 1908-31 Temmuz 1909) 2. Cilt Türk Tarih Kurumu Yayınları

İtidal Gazetesi II. Meşrutiyetin ilk günlerinde 5 Eylül 1908- 31 Temmuz 1909 tarihleri arasında yaklaşık on aylık bir süreçte 76 sayı olarak Adana`da yayınlanmış bir gazetedir. Önce vilayet daha sonra da kendi özel matbaasında basılan gazete II. Meşrutiyet öncesi Anada`ya sürgün olarak gelmiş ve Adana`da evlenerek oraya yerleşmiş olan Mehmed İhsan adlı Batum göçmeni 29 yaşında genç bir aydın tarafından yayınlanmıştır. Mehmed İhsan ve gazetesinin sorumlu müdürlüğünü yapan arkadaşı Ahmed Muhtar İttihat ve Terakki`nin Adana`daki kurucu üyesi ve yerel yöneticisi iki genç aydın olup devrim modasına uyarak adlarını da İhsan Fikri ve Muhtar Fikri olarak değiştirmişler, gazetede bu yeni künyeleri yer almıştır.

İtidal Adana`da yayınlanan ilk özel gazetedir. Bir özel kütüphane dışında kütüphanelerde tam koleksiyonu yoktur. 4 sayfalık gazete Pazartesi ve Perşembe günleri yayınlamıştır. Yıllık abone bedeli 65 kuruş, fiyatı 20 paradır. Kendi ifadesi ile "her şeyden bahseder Osmanlı gazetesidir." Gazetenin yayınları matbaa dağıtım ve ekonomik nedenlerle bir çok kez aksamıştır. Buna rağmen dirençli bir şekilde yayınlanan gazete Avrupa ve İstanbul gazetelerinden yaptığı önemli iktibaslar yanında yerel muhabirlerin özel haberleri ve dikkat çekici okuyucu mektuplarıyla tanınmıştır. Önceleri Ermeni yazarlar da gazetede yer bulurken ve ortak etkinlikler yapılırken Adana olayları sonrası bu durum tamamen değişmiş gazete Ermeni gazete ve yazarların hedef gösterdiği bir yayın organı haline gelmişti.

İtidal Gazetesi özellikle 1909 Adana Ermeni olayları konusunda çok fazla gündeme gelmiş bir gazetedir. Bu çalışmada İtidal Gazetesi, transkribe kurallarına uygun olarak tam takım olarak tarafımızdan yayına hazırlanmıştır. Bu yayının özellikle Adana`nın yakın tarihi 1909 Ermeni olayları. II. Meşrutiyet sürecinde Adana`da yaşananlar hakkında çok önemli bir kaynak eser olacağı düşüncesindeyiz. Ayrıca 105 yıl önce yayınlanmış bir yerel gazetenin yayın baskı dağıtım ve rekabet konusunda yaşadığı sıkıntıları gözlemlemek için özellikle basın tarihçilerimizin yararlanabileceği çok ciddi ve önemli bir çalışma olduğu kanaatindeyiz.