16. Yüzyılda Türk İzmir 1575 Tarihli İzmir (Sığla Sancağı) Tahrir Defteri Selenge Yayınları

16. Yüzyılda Türk İzmir 1575 Tarihli İzmir (Sığla Sancağı) Tahrir Defteri Selenge Yayınları

İzmir’in, on yedinci yüzyıl başlarından itibaren bir liman kenti olarak neden hızlı bir büyüme sergilediği, bugün hâlâ yeterince iyi izah edilemeyen tarihsel bir sorun olarak duruyor. İzmir, kısa sürede, Akdeniz’in önemli uluslararası liman kentlerinden biri haline gelmiştir. Muhtelif araştırmacılar bu gelişimin temel nedenlerini; coğrafi konumunun uygunluğu, bereketli bir art tarımsal alana ve uygun bir limana sahip olması, Ege adaları, Manisa, Halep, Şam gibi yerlerden gelen yeni göçmenlerin İzmir’de yerleşmesi, kervan yolunun Halep ve Bursa yerine İzmir’e kayması, tarımdan ticarete yönelim, Osmanlı idaresinin İzmir ve çevresi için uyguladığı “ılımlı siyaset”, gayrimüslimlerin uluslararası ticaretteki aracı rolü ve İzmir’in deprem, yangın ve sel gibi doğal afetleri karşılama yeteneği olarak özetlerler. Bu değişimi anlayabilmek için, on altıncı yüzyıl İzmir’ini bilmek gerekmektedir.
İzmir ve yakın çevresinin hem kent hem de kırsal tarihine ışık tutan 1575 tarihli III. Murad devrine ait resmî bir Osmanlı elyazması Mehmet Akif Erdoğru ve Ayşe Değerli’nin çabalarıyla ilk kez tam metin halinde yayımlanıyor. Mufassal-ı Sığla veya Sığala ismini taşıyan bu tahrir defteri, İzmir ve çevresinin adeta kadastrosu niteliğindedir. Bir nüshası Ankara’da, diğer bir nüshası da (bozuk nüsha) İstanbul’da muhafaza edilen Sığla tahrir defterleri, İzmir ve çevresinin on altıncı yüzyılda Müslümanlar tarafından yoğun olarak iskân edildiğinin resmî bir kanıtıdır. Bu defter, Rumeli ve Kafkas muhacirlerinin İzmir’e yerleşmelerinden yıllar önce, İzmir’in nüfus yapısının ağırlıklı olarak Yörük/Türkmenler ile az sayıda Ortodoks Rumlardan müteşekkil olduğunu gösteriyor.

Bu defterler, on altıncı yüzyıl Osmanlı İzmir’i üzerine çalışan yerli ve yabancı değerli tarihçiler tarafından bugüne kadar pek çok kez kullanılsa da şimdiye kadar tam metin olarak ve geniş bir değerlendirme ile yayımlanmamıştı. İzmir’in bir liman kenti olarak on yedinci yüzyılın başlarından itibaren canlanmasından önceki süreci, yani Müslüman/Türk İzmir’i ve çevresinin altyapısını, bu defterlerden tespit edebiliyoruz. Bu bakımdan, Türk İzmir başlığıyla yayımlanan bu eser, İzmir ve havalisinin tarihini merak edenler için önemli bir başvuru kaynağı olacaktır.